افسردگی پس از زایمان چیست؟
تولد نوزاد شروع تغییرات متنوع احساسی از هیجان تا لذت و ترس و اضطراب است. اما زایمان می‌تواند منجر به اتفاقی شود که ممکن است انتظارش را نداشته باشید؛ افسردگی پس از زایمان. در این مقاله به رابطه‌ی کارگاه مادر و کودک و افسردگی پس از زایمان خواهیم پرداخت اما پیش از آن به بررسی افسردگی پس از زایمان و عوامل تاثیر گذار بر شکل‌گیری آن خواهیم پرداخت.
در دنیای امروز مادران جوان عمدتا افسردگی پس از زایمان را تجربه می‌کند که این موضوع می‌تواند باعث تغییرات خلقی، گریه، اضطراب و مشکلات خواب باشد. افسردگی پس از زایمان ممکن است در 2 تا 3 روز اول پس از زایمان خود را نشان دهد و تا دو هفته ادامه پیدا کند.
اما برخی از مادران تجربه‌ی افسردگی پس از زایمان سخت‌ت و طولانی‌تری را تجربه می‌کنند که در این صورت با عنوان افسردگی پس از زایمان یا (postpartum depression / PPD) شناخته می‌شود. گاهی اوقات این نوع افسردگی با عنوان افسردگی پیشازایمان هم شناخته می‌شود چرا که دوره افسردگی در طول دوران حاملگی ظهور پیدا می‌کند و تا بعد از تولد کودک ادامه می‌یابد. این تغییرات خلقی پیشازایمان ممکن است ادامه پیدا کند و تا بعد از تولد کودک هم همچنان ادامه داشته باشد.
افسردگی پس از زایمان نشانه‌ی ضعف شخصیتی نیست. در واقع پیچیدگی‌های زایمان است که چنین موقعیتی را ایجاد می‌کند.
علائم ناراحتی پس از زایمان (Baby blues)
علائم ناراحتی پس از زایمان بسیار متنوع است و از رنج خفیف تا شدید وجود دارد.
باید توجه داشته باشید که احساس خفیف ناراحتی بعد از زایمان که تحت عنوان Baby blues شناخته می‌شود با افسردگی پس از زایمان متفاوت است و تنها چند روز یا نهایتا چند هفته ادامه پیدا می‌کند که از علائم آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییرات خلقی
- اضطراب
- ناراحتی
- تحریک پذیری
- احساس دلزدگی
- گریه
- کاهش تمرکز
- اختلال در اشتها
- مشکلات خواب
علائم افسردگی پس از زایمان
افسردگی پس از زایمان ممکن است با وضعیت نارحتی نوزاد (Baby blues) اشتباه گرفته شود. اما علائم افسردگی پس از زایمان شدیدتر و طولانی‌تر است. افسردگی زایمان می‌تواند منجر به ناتوانی در نگهداری از کودک و مدیریت کارهای روزانه شود. علائم این مسئله در هفته‌های اول پس از زایمان خود را نشان می‌دهد. اما ممکن است پیش از زایمان و در دوران حاملگی نمایان شود یا حتی یک سال بعد از تولد کودک.
علائم افسردگی پس از زایمان شامل موارد زیر است:
- حالات افسرده و تغییرات خلقی شدید
- گریه‌ی بیش از اندازه
- مشکل در ارتباط گرفتن با نوزاد خود
- فاصله گرفتن از خانواده و دوستان
- از دست دادن اشتها یا پرخوری
- خستگی و بی‌انرژی بودن مفرط
- علاقه و اشتیاق کم در انجام کارهایی که قبلا از آن لذت می‌بردید
- تحریک‌پذیری شدید و خشم
- ترس از این که مادر خوبی نیستید
- ناامیدی
- احساس کم ارزشی، شرم، گناه و ناکافی بودن
- ناتوانی در شفاف اندیشیدن، تمرکز و تصمیم گیری
- بی‌قراری
- اضطراب شدید و حملات پنیکی
- افکار آسیب به خود یا نوزاد
- افکار خودکشی یا مرگ
افسردگی پس از زایمان که درمان نمی‌شود ممکن است تا ماه‌ها یا حتی بیشتر ادامه پیدا کند.
روان پریشی پس از زایمان
روان پریشی پس از زایمان که یک وضعیت نادر است و در اولین هفته‌های پس از زایمان اتفاق می‌افتد، علائم شدیدی دارد. از جمله علائم آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس سردرگمی و گم گشتگی
- داشتن تفکرات وسواسی راجع به نوزاد
- توهم
- مشکلات در خواب
- داشتن انرژی بیش از حد و احساس ناراحتی
- احساس پارانوئید
- تلاش برای آسیب زدن به خود یا کودک خود
روان پریشی پس از زایمان ممکن است منجر به افکار و رفتارهای خطرناک شود و نیاز به درمان سریع دارد.
افسردگی پس از زایمان در پدران
تحقیقات نشان می‌دهد پدران جوان هم تجربه‌ی افسردگی پس از زایمان همسر خود و تولد نوزاد جدید را دارند. آن‌ها احساس ناراحتی، خستگی، دلزدگی، اضطراب یا تغییر در روند خواب و غذا خوردن خود را تجربه می‌کنند. این علائم درست مشابه علائمی است که مادرانی درگیر افسردگی پس از زایمان تجربه می‌کنند.
پدران جوانی که سابقه‌ی افسردگی دارند و یا در رابطه یا مسائل مالی دچار مشکل هستند احتمالا بیشتر درگیر افسردگی پس از زایمان می‌شوند. افسردگی پس از زایمان در پدران می‌تواند تاثیر منفی در رابطه با همسر و رشد کودک داشته باشد. این وضعیت در افسردگی پس از زایمان مادر هم به همین شکل است.
اگر شما همسرِ مادر جوانی هستید و علائم افسردگی یا اضطراب در دوران حاملگی یا بعد از زایمان همسر خود را دارید، حتما با یک روانشناس صحبت کنید. درمان و حمایت از مادرانی که درگیر افسردگی پس از زایمان هستند می‌تواند کمک بسیاری در درمان افسردگی پس از زایمان داشته باشد.
چه زمانی به دکتر مراجعه کنم؟
اگر شما بعد از تولد کودک احساس افسردگی دارید، ممکن است از قبول آن سر باز بزنید. اما در صورت تجربه‌ی هر یک علائم افسردگی پس از زایمان حتما با یک مشاور صحبت کنید. اگر علائمی دارید که نشانه‌ی روان پریشی پس از زایمان است سریعا با یک مشاور صحبت کنید.
در صورتی که علائم افسردگی پس از زایمان دارای موارد زیر بودند حتما خیلی سریع با مشاور صحبت کنید:
- بعد از دو هفته از بین نرفت
- بدتر شد
- مراقبت از کودک برای شما سخت بود
- انجام کارهای روزانه برای شما سخت بود
- افکار آسیب رساندن به خود یا کودکتان را داشتید
اگر افکار خودکشی داشتید
اگر افکار آسیب به خود یا کودک را داشتید، سریعا از همسر یا یکی از نزدیکان خود بخواهید از کودک مراقبت کند. سریعا با یک مشاور وقت ملاقات بگیرید تا زودتر وضعیت خود را بررسی کنید.
درخواست کمک از یک دوست یا کسی که دوستش دارید
افرادی که درگیر افسردگی هستند ممکن است مشکل خود را تشخیص ندهند یا آن را قبول نکنند. آن‌ها ممکن است از علائم و نشانه‌های افسردگی آگاه نباشند. اگر احساس کردید یکی از دوستان یا اطرافیانتان درگیر افسردگی پس از زایمان است یا دچار روان پریشی پس از زایمان شده است، به آن‌ها کمک کنید تا سریعا تحت درمان قرار بگیرند. منتظر و امیدوار به بهبود نباشید.
دلایل ظهور افسردگی پس از زایمان
تنها یک علت نمی‌توان برای افسردگی پس از زایمان در نظر گرفت، اما ژنتیک، تغییرات فیزیکی و مشکلات عاطفی نقش مهمی ایفا می‌کند.
ژنتیک
تحقیقات نشان می‌دهد اگر در خانواده‌ی خود سابقه‌ی افسردگی پس از زایمان داشته باشید – به خصوص افسردگی‌های شدید – احتمال تجربه‌ی افسردگی پس از زایمان افزایش پیدا می‌کند.
تغییرات فیزیکی
پس از تولد، تغییرات شدید هورمون استروژن و پروژسترون در بدن می‌تواند منجر به افسردگی پس از زایمان شود. از طرف دیگر هورمون‌هاییی که توسط غده تیروئید ساخته می‌شود می‌تواند به طرز چشم گیری کاهش پیدا کند همین باعث احساس خستگی، تنبلی و حالت افسردگی می‌شود.
مشکلات عاطفی
وقتی خواب شما دچار مشکل می‌شود و احساس دلزدگی می‌کنید، در مدیریت مشکلات کوچک هم دچار مشکل می‌شوید. ممکن است در مورد توانایی‌تان در مراقبت از نوزاد احساس اضطراب داشته باشید. ممکن است احساس کنید جذابیت سابق را ندارید یا دچار بحران هویت شوید و احساس کنید کنترل زندگی‌تان را از دست داده‌اید. هر کدام از این موارد می‌تواند منجر به افسردگی پس از زایمان شود.
عوامل ریسک زا
هر مادری می‌تواند تجربه‌ی افسردگی پس از زایمان را داشته باشد، حتی مادرانی که فرزند چندم خود را به دنیا می‌آورند. هر چند عوامل ریسک زا می‌تواند به دلایل زیر افزایش پیدا کند:
- سابقه‌ی افسردگی چه در دوران بارداری و چه در اوقات دیگر را داشته باشید
- اختلال دو قطبی داشته باشید
- افسردگی پس از زایمان بعد از حاملگی قبلی را داشته باشید
- اعضای نزدیک خانواده‌تان افسردگی یا سایر اختلالات خلقی را داشته باشند.
- اتفاقات استرس زایی را طی سال گذشته تجربه کرده باشید مثل عوارض بارداری، بیماری یا از دست دادن شغل
- کودک شما بیمار باشد یا نیازمند مراقبت‌های خاصی باشد
- در شیر دادن به کودک مشکل داشته باشید
- مشکل داشتن در رابطه با همسر
- سیستم حمایتی ضعیفی داشته باشید
- مشکلات مالی داشته باشید
- مشکلات مالی
- حاملگی ناخواسته
مشکلات ناشی از افسردگی پس از زایمان
اگر افسردگی پس از زایمان درمان نشود، می‌تواند رابطه‌ی مادر و فرزندی و مشکلات خانوادگی ایجاد کند. این مشکلات برای هر یک از اعضای خانواده می‌تواند متفاوت باشد.
- برای مادران عدم درمان افسردگی پس از زایمان می‌تواند چند ماه یا بیشتر ادامه پیدا کند و گاهی تبدیل به یک یک افسردگی دائمی شود. مادران ممکن است دست از شیر دادن به کودک خود بردارند، مشکلاتی در ارتباط با نوزاد خود داشته باشند و احتمال خودکشی در آن‌ها افزایش پیدا کند. افسردگی پس از زایمان حتی زمانی که درمان می‌شود باز هم ممکن است احتمال ابتلا به افسردگی‌های شدیدتر در آینده را بالا ببرد.
- در مورد پدران همانطور که پیشتر گفتیم افسردگی زایمان می‌تواند اتفاق بیفتد. زمانی که همسر شما درگیر افسردگی پس از زایمان است احتمال افسردگی شما بیشتر است. هر چند که ممکن است به خودی خود هم دچار این مسئله شوید.
- در مورد کودکانی که مادرانی با افسردگی پس زایمان درمان نشده دارد باید گفت که احتمال مشکلات رفتاری و عاطفی در آن‌ها بیشتر است. مشکلاتی از قبیل نخوابیدن، بدغذایی، گریه‌ی شدید و تاخیر در رشد زبانی.
چطور از افسردگی پس از زایمان جلوگیری کنیم؟
اگر سابقه‌ی افسردگی دارید – به ویژه افسردگی پس از زایمان – با درمانگر خود در مورد این مسئله صحبت کنید.
- در طول دوران حاملگی درمانگر شما می‌تواند علائم را از نزدیک مورد بررسی قرار دهد. گاهی اوقات افسردگی خفیف تا متوسط می‌تواند از طریق گروه درمان برطرف شود. در غیر این صورت ممکن است مجبور به مصرف داروی ضد افسردگی باشید حتی در دوران بارداری.
- بعد از تولد نوزاد، درمانگر شما ممکن است علائم افسردگی پس از زایمان شما را مورد بررسی قرار دهد. هر زودتر افسردگی تشخیص داده شود، سریع‌تر می‌توان درمان را شروع کرد. اگر سابقه‌ی افسردگی پس از زایمان دارید، درمانگر شما ممکن است سریعا داروهای ضدافسردگی یا مشاوره را پیشنهاد دهد. مصرف اکثر قرص‌های ضد افسردگی در دوران شیردهی خطری ندارند.
کارگاه مادر و کودک و افسردگی پس از زایمان
چه ارتباطی میان کارگاه مادر و کودک و افسردگی پس از زایمان وجود دارد؟ یکی از فعالیت‌هایی که مادران از ماهگی فرزند خود می‌توانند انجام دهند و به این ترتیب تا افسردگی پس از زایمان خفیف و متوسط را کاهش دهند و درمان کنند، شرکت در کارگاه‌های مادر و کودک است.
همانطور که گفته شد، یکی از دلایل افسردگی مادران پس از زایمان، ترس از ناتوانی در بزرگ کردن کودک، اضطراب فرزندپروری و مسائلی از این دست است. شرکت در کارگاه‌های مادر و کودک و انجام فعالیت‌های مختلف از قبیل مسی پلی، فعالیت‌های شناختی، فعالیت‌های هنری مبتنی بر هوش و خلاقیت نه تنها رابطه‌ی مادر با کودک را بهتر می‌کند بلکه حضور در کنار سایر مادران این امکان را برای آن‌ها فراهم می‌کند تا با هم تبادل اطلاعات داشته باشند.
مزایای کارگاه مادر و کودک در افسردگی پس از زایمان
- کاهش احساس انزوا: مادرانی که دچار افسردگی پس از زایمان هستند، اغلب احساس انزوا و تنهایی می‌کنند. شرکت در کارگاه‌ها به آن‌ها این امکان را می‌دهد که با سایر مادرانی که شرایط مشابهی دارند، ارتباط بکرقرار کرده و از تجربیات یکدیگر بهرمند شوند.
- افزایش آگاهی: در این کارگاه‌ها، مادران در مورد افسردگی پس از زایمان، علائم آن و راه‌های مقابله با آن اطلاعات کسب می‌کنند. این آگاهی به آن‌ها کمک می‌کند تا وضعیت خود را بهتر درک کرده و به دنبال کمک حرفه‌ای باشند..
- یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای: کارگاه‌ها به مادران آموزش می‌دهند که چگونه با احساسات منفی خود مقابله کنند استرس را مدیریت کنند و مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود بخشند. این مهارت‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا زندگی روزمره خود را بهتر اداره کرده و از پس چالش‌های آن برآیند.
- تقویت پیوند مادر و کودک: فعالیت‌های تعاملی و بازی‌های ساده‌ای که در این کارگاه‌ها انجام می‌شود، به تقویت پیوند عاطفی بین مادر و کودک کمک می‌کند. این امر به افزایش اعتماد به نفس مادر و بهبود خلق و خوی او منجر می‌شود.
- دریافت حمایت اجتماعی: کارگاه‌ها فضایی امن و حمایتی را برای مادران فراهم می‌کنند تا احساس کنند تنها نیستند. حمایت همسالان و متخصصان حاضر در کارگاه‌ها می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت روحی مادران داشته باشد.
معرفی بهترین کارگاه‌های مادر و کودک در تهران
کارگاه مادر و کودک و افسردگی پس از زایمان ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. در مواردی که افسردگی پس از زایمان شدید نباشد، شرکت در کارگاه‌های مادر و کودک می‌تواند برای مادران و حتی پدران تجربه‌ی شیرینی باشد و بار مسئولیت و استرس آن‌ها را کاهش دهد.
